Angelos Orfanakos

Τα παρακάτω αποτελούν προσωπικές σημειώσεις για τον προσανατολισμό στην ορειβασία. Είναι υπό συνεχή αναθεώρηση.

Γεωγραφικό πλάτος/μήκος

Για να προσδιορίσουμε ένα στίγμα στην επιφάνεια της Γης, τη χωρίζουμε σε άπειρες κάθετες και οριζόντιες γραμμές. Η θέση ενός στίγματος δίνεται από την τομή δύο τέτοιων γραμμών, δηλαδή από ένα ζεύγος γεωγραφικού πλάτους και μήκους.

Γεωγραφικό πλάτος (latitude) είναι οι οριζόντιες γραμμές (“παράλληλοι”) και συμβολίζεται με φ. Στο WGS 84 παίρνει τιμές 0-90° βόρεια (N) ή νοτια (S) του ισημερινού (φ=0). Ισημερινός είναι η παράλληλος που χωρίζει τη Γη σε δύο μισά ημισφαίρια (βόρειο και νότιο).

Γεωγραφικό μήκος (longitude) είναι οι κάθετες γραμμές (“μεσημβρινοί”) και συμβολίζεται με λ. Στο WGS 84 παίρνει τιμές 0-180° δυτικά (W) ή ανατολικά (E) του μεσημβρινού του Greenwich (λ=0).

Γεωδαιτικό σύστημα αναφοράς

WGS 84 (World Geodetic System 1984)

• Χρησιμοποιείται στα GPS
• Σταυροί στον χάρτη
• Αποστάσεις σε μοίρες και υποδιαιρέσεις της
  • 1 μοίρα (Μ) = 60 λεπτά
  • 1 λεπτό (Λ) = 60 δευτερόλεπτα (Δ), όπως στην ώρα
  • Μ° Λ′ Δ″ ή ως δεκαδικός αριθμός ${\rm M}+\frac{\Lambda }{60}+\frac{\Delta }{60*60}$
• Δεν είναι ακριβές ως προς την αναπαράσταση της Γης ως σφαίρα στον επίπεδο χάρτη π.χ. οι αποστάσεις μεταξύ μεσημβρινών απέχουν λιγότερο κοντά στους πόλους απ’ ότι κοντά στον ισημερινό

ΕΓΣΑ 87 (Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς 1987)

• Κάθετες και οριζόντιες γραμμές στον χάρτη που τέμνονται, σχηματίζοντας τετράγωνα
• Παραδοχή ότι η Ελλάδα είναι επίπεδη
• Αποστάσεις σε μέτρα (m)
• Μεγαλύτερη ακρίβεια από WGS 84, αλλά περιορίζεται στην Ελλάδα

Ορειβατικός χάρτης

Ισοϋψής καμπύλη είναι η καμπύλη (γραμμή) που ενώνει όλα τα σημεία ίδιου υψομέτρου. Οι ισοϋψείς καμπύλες είναι πυκνές/αραιές όταν η κλίση είναι απότομη/ήπια.

Ισοδιάσταση είναι η υψομετρική διαφορά/κατακόρυφη απόσταση ισοϋψών καμπύλων.

Κλίμακα είναι η αναλογία απόστασης χάρτη προς πεδίο (σε οποιαδήποτε μονάδα). Π.χ. σε κλίμακα 1:50000, 1 χιλιοστό/εκατοστό/μέτρο στον χάρτη αντιστοιχεί σε 50000 χιλιοστά/εκατοστά/μέτρα στο πεδίο (φύση). Μικρότερη κλίμακα σημαίνει μεγαλύτερη λεπτομέρεια.

Τα μέρη της πυξίδας

Η γνώση της ονοματολογίας των διάφορων μερών από τα οποία αποτελείται μια πυξίδα είναι απαραίτητη για την κατανόηση οδηγιών που αναφέρονται σε αυτά (λίγο προφανές, αλλά αποτελεί συχνή παράβλεψη).

Η πυξίδα αποτελείται από:

1. Βάση
2. Ανεμολόγιο: ο δακτύλιος που περιστρέφεται
3. Μαγνητική βελόνα: περιστρέφεται “αυτόματα” (μέσα σε υγρό) έτσι ώστε το κόκκινο μισό (το άκρο με το “N”) να δείχνει τον μαγνητικό βορρά, εφόσον η πυξίδα είναι επίπεδη (διαφορετικά η ένδειξη ενδέχεται να είναι λάθος)
4. Γραμμές προσανατολισμού: βοηθούν για να παραλληλίσουμε το ανεμολόγιο με τις γραμμές του χάρτη
5. Βέλος προσανατολισμού (ή ανεμολογίου): βρίσκεται πάνω στο ανεμολόγιο και περιστρέφεται με αυτό
6. Αζιμούθιο: η δεξιόστροφη γωνία σε μοίρες ανάμεσα στο βέλος προσανατολισμού (ή το μαγνητικό βορρά για το πεδίο) και το βέλος πορείας (στην εικόνα 0°)
7. Βέλος πορείας: δείχνει προς τη κατεύθυνση που (θέλουμε να) πάμε
8. Χάρακας για μέτρηση αποστάσεων σε χάρτες κλίμακας 1:25000 και 1:50000

Οι πολλές ερμηνείες του “βορράς”

Στον προσανατολισμό δουλεύουμε κάθε φορά με δύο συστήματα από τα παρακάτω, με το καθένα να έχει τον δικό του βορρά:

• Φύση (πεδίο): μαγνητικός βορράς ή βορράς φύσης (μαγνητική βελόνα)
• Χάρτης: βορράς χάρτη (προς τα πάνω των οριζόντιων τοπωνυμίων)
• Πυξίδα: βορράς πυξίδας (βέλος προσανατολισμού)

Υπάρχει επίσης ο γεωγραφικός (πραγματικός) βορράς, ο οποίος περνάει ακριβώς πάνω από τον Βόρειο Πόλο. Γεωγραφικός και μαγνητικός βορράς δεν συμπίπτουν, αλλά υπάρχει μία απόκλιση ανάλογα την περιοχή στην οποία βρισκόμαστε, η οποία μάλιστα μεταβάλλεται με τον χρόνο.

Μαγνητική απόκλιση

Είναι η διαφορά, σε μοίρες, ανάμεσα σε γεωγραφικό και μαγνητικό βορρά.

Δυτική (W) απόκλιση έχουμε όταν ο μαγνητικός βορράς βρίσκεται δυτικά (αριστερά) του γεωγραφικού. Τότε προσθέτουμε τις μοίρες της απόκλισης στο αζιμούθιο όταν πάμε από τη φύση στον χάρτη και αφαιρούμε για το ανάποδο.

Ανατολική (E) απόκλιση έχουμε όταν ο μαγνητικός βορράς βρίσκεται ανατολικά (δεξιά) του γεωγραφικού. Τότε αφαιρούμε τις μοίρες της απόκλισης από το αζιμούθιο όταν πάμε από τη φύση στον χάρτη και προσθέτουμε για το ανάποδο. Ένας τρόπος να θυμόμαστε κάτι τέτοιο είναι ότι στη μέτρηση που έχουμε λάβει από τη φύση έχουν προστεθεί οι μοίρες τις μαγνητικής απόκλισης οπότε πρέπει να τις φαιρέσουμε πηγαίνοντας στον χάρτη (και το ανάποδο).

Στην Ελλάδα η μαγνητική απόκλιση είναι ανατολική 4.72° (4 μοίρες και 43 λεπτά) και αρκετή ώστε να ΜΗΝ θεωρείται αμελητέα. Επομένως είναι κάτι που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη στους υπολογισμούς, διαφορετικά το σφάλμα στην πορεία γίνεται σημαντικό όσο οι αποστάσεις που διανύουμε μεγαλώνουν.

Προβλήματα

Τα προβλήματα που καλούμαστε να λύσουμε στην ορειβασία με τον προσανατολισμό είναι συγκεκριμένα.

Είναι σημαντικό πριν περάσουμε στη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος, ακολουθώντας τα σχετικά βήματα, να προσδιορίσουμε με ποια δύο (από τα τρία ακόλουθα) θα δουλέψουμε: φύση, πυξίδα και χάρτης. Μετά αρκεί να ταυτίσουμε τον βορρά του ενός με τον βορρά του άλλου ώστε να “δείχνουν” και οι δύο προς την ίδια κατεύθυνση.

Προσανατολισμός χάρτη

Ταύτιση βορρά χάρτη με μαγνητικό βορρά (χάρτης-φύση).

1. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο μέχρι το βέλος προσανατολισμού να ταυτιστεί με το βέλος πορείας (μπορεί κανείς να το σκεφτεί ως “μηδενισμό” ή “αρχικοποίηση” της πυξίδας)
2. Τοποθετούμε την ακμή της πυξίδας παράλληλα με τις γραμμές του χάρτη έτσι ώστε το βέλος πορείας να ταυτίζεται με τον βορρά του χάρτη
3. Περιστρέφουμε το σύνολο πυξίδα-χάρτη μέχρι το βέλος πορείας/προσανατολισμού να ταυτιστεί με την μαγνητική βελόνα

Εύρεση αζιμούθιου (ανάμεσα σε δύο σημεία) στον χάρτη

Ταύτιση του βορρά της πυξίδας με τον βορρά του χάρτη (πυξίδα-χάρτης). Δεν απαιτείται προηγούμενος προσανατολισμός του χάρτη.

1. Κάνουμε μια πρόχειρη εκτίμηση για το αζιμούθιο που περιμένουμε να βρούμε
2. Τοποθετούμε την ακμή της πυξίδας πάνω στη νοητή ευθεία που ενώνει τα δύο σημεία με το βέλος πορείας να δείχνει προς το σημείο προορισμού
3. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο μέχρι το βέλος προσανατολισμού να ταυτιστεί με τον βορρά του χάρτη (σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν οι γραμμές προσανατολισμού)
4. Επαληθεύουμε το αζιμούθιο με την τιμή της αρχικής μας εκτίμησης

Χρήση αζιμούθιου στο πεδίο

Ταύτιση του μαγνητικού βορρά με τον βορρά της πυξίδας (φύση-πυξίδα).

1. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο μέχρι το βέλος πορείας να δείξει το ζητούμενο αζιμούθιο
2. Περιστρέφουμε το σώμα μας με την πυξίδα σταθερή στο χέρι μέχρι η μαγνητική βελόνα να ταυτιστεί με το βέλος προσανατολισμού
3. Ακολουθούμε πορεία προς το βέλος πορείας

Εύρεση αζιμούθιου στο πεδίο (Α)

Ταύτιση του μαγνητικού βορρά με τον βορρά της πυξίδας (φύση-πυξίδα).

1. Κάνουμε μια πρόχειρη εκτίμηση για το αζιμούθιο που περιμένουμε να βρούμε χρησιμοποιώντας τη μαγνητική βελόνα για να βρούμε πού είναι ο βορράς
2. Σημαδεύουμε με το βέλος πορείας προς το επιθυμητό σημείο (διόπτευση)
3. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο μέχρι η μαγνητική βελόνα να ταυτιστεί με το βέλος προσανατολισμού
4. Επαληθεύουμε το αζιμούθιο με την τιμή της αρχικής μας εκτίμησης

Χάραξη πορείας στον χάρτη με γνωστή θέση και αζιμούθιο (Β)

Ταύτιση του βορρά του χάρτη με τον βορρά της πυξίδας (χάρτης-πυξίδα).

1. Κάνουμε μια πρόχειρη εκτίμηση για την πορεία που πρέπει να ακολουθήσουμε με βάση το αζιμούθιο
2. Περιστρέφουμε το ανεμολόγιο μέχρι η μαγνητική βελόνα να δείξει στο επιθυμητό αζιμούθιο
3. Τοποθετούμε την μία άκρη της ακμής της πυξίδας στο επιθυμητό σημείο
4. Περιστρέφουμε ολόκληρη την πυξίδα (όχι το ανεμολόγιο!) κρατώντας τη σταθερή στο εν λόγω σημείο μέχρι το βέλος προσανατολισμού να ταυτιστεί με τον βορρά του χάρτη (σε αυτό μπορούν να βοηθήσουν οι γραμμές προσανατολισμού)
5. Χαράσουμε την πορεία στον χάρτη χρησιμοποιώντας την ακμή της πυξίδας
6. Επαληθεύουμε την αρχική μας εκτίμηση

Αναγνώριση σημείου στο πεδίο (π.χ. απέναντι κορυφή) με γνωστή θέση στον χάρτη

1. Ακολουθούμε τη διαδικασία στο Πρόβλημα Α
2. Ακολουθούμε τη διαδικασία στο Πρόβλημα Β
3. Το σημείο βρίσκεται κατά μήκος της χαραγμένης πορείας στον χάρτη

Εντοπισμός θέσης στον χάρτη με 3 γνωστά σημεία στο πεδίο (τριγωνοποίηση)

1. Ακολουθούμε τη διαδικασία στο Πρόβλημα Α για κάθε σημείο με κατεύθυνση από το σημείο προς τα εμάς (γυρίζουμε την πυξίδα με το βέλος πορείας προς τα εμάς)
2. Ακολουθούμε τη διαδικασία στο Πρόβλημα Β για κάθε σημείο
3. Η θέση μας βρίσκεται μέσα στο τρίγωνο που σχηματίζουν οι τρεις γραμμές

Εντοπισμός θέσης στον χάρτη με γνωστό σημείο στο πεδίο και γνωστό υψόμετρο

Το υψόμετρο μπορούμε να το βρούμε από ένα αλτίμετρο/GPS.

1. Ακολουθούμε τη διαδικασία στο Πρόβλημα Α για το σημείο με κατεύθυνση από το σημείο προς τα εμάς (γυρίζουμε την πυξίδα με το βέλος πορείας προς τα εμάς)
2. Ακολουθούμε τη διαδικασία στο Πρόβλημα Β για το σημείο
3. Η θέση μας βρίσκεται στο σημείο τομής της χαραγμένης γραμμής και της ανάλογης ισοϋψούς καμπύλης

Βιβλιογραφία

• Ορειβασία: Αναλυτικό Τεχνικό Εγχειρίδιο, Δ. Κάραλης - Α. Θεοδωρόπουλος, Εκδόσεις Ε.Ο.Σ. Αχαρνών, ISBN 9789608564497
• Η Τέχνη του Βουνού, Τόμος Α’, Χ. Μπελογιάννης - Γ. Βουτυρόπουλος, Εκδόσεις Ανεβαίνοντας, ISBN 9789608868311

Στείλε το σχόλιό σου

• tags:
• greek
• instructional
• outdoors