Angelos Orfanakos

Πέρα από την γενικότερη πρόγνωση για τον καιρό μιας περιοχής (μακροκλίμα), υφίστανται και καιρικά φαινόμενα τοπικού χαρακτήρα (μικροκλίμα) λόγω της ιδιαιτερότητας και μορφολογίας της (π.χ. όρη, κοιλάδες). Επειδή για το μικροκλίμα είναι αδύνατο να υπάρξει αξιόπιστη και μακροπρόθεσμη πρόγνωση, είναι σημαντικό να μπορούμε να ερμηνεύουμε αυτά που βλέπουμε όσο βρισκόμαστε στο πεδίο.

Το παρόν περιέχει προσωπικές σημειώσεις στη μετεωρολογία στα πλαίσια της σχολής ορειβασίας μέσου επιπέδου του Ε.Ο.Σ. Αχαρνών με εκπαιδευτή τον Δ. Κάραλη.

Αέρας

• Περιέχει νερό σε αέρια (όταν έχει διαλυθεί) ή υγρή κατάσταση ως σταγονίδια (όταν δεν μπορεί να διαλυθεί λόγω κορεσμού).
• Συμπεριφέρεται ως ρευστό: όσο αυξάνεται (μειώνεται) η θερμοκρασία ή/και η πίεση, τόσο αυξάνεται (μειώνεται) η ποσότητα νερού που μπορεί να διαλύσει. Π.χ.:
  • Όσο αυξάνεται η θερμοκρασία του νερού, τόσο πιο εύκολα διαλύεται το μέλι σε αυτό.
  • Όταν εκπνέουμε σε ένα κρύο τζάμι, ο ζεστός και υγρός αέρας της ανάσας μας συναντά το κρύο τζάμι και η θερμοκρασία του μειώνεται απότομα με αποτέλεσμα τη μείωση της ποσότητας νερού που μπορεί να διαλύσει και τον σχηματισμό σταγονίδιων.
  • Όταν ανοίγουμε ένα κουτάκι Cola, η πίεση μειώνεται απότομα με αποτέλεσμα τη μείωση της ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα που μπορεί να διαλύσει η Cola. Έτσι το διοξείδιο του άνθρακα εξατμίζεται με τη μορφή φυσαλίδων.
• Όταν ψύχεται γίνεται βαρύτερος, συστέλλεται (πυκνότερος) και κατέρχεται. Όταν θερμαίνεται γίνεται ελαφρύτερος, διαστέλλεται (αραιότερος) και ανέρχεται.
• Ο μέσος ρυθμός μεταβολής της θερμοκρασίας του αέρα είναι περίπου 1°C ανά 150 m υψομετρικής διαφοράς.
• Κινείται από περιοχές υψηλής πίεσης σε περιοχές χαμηλής πίεσης.

Νέφη

Σχηματίζονται όταν η διαλυτότητα του νερού που περιέχεται στον αέρα μειώνεται (λόγω πτώσης θερμοκρασίας ή/και πίεσης) και το νερό περνάει από αέρια σε υγρή κατάσταση σχηματίζοντας σταγονίδια.

Διακρίνονται τρεις βασικές κατηγορίες νεφών ανάλογα με το σχήμα που αναπτύσσουν:

• Σωρείτες (Cumulus): αφράτα νέφη σαν μπαμπάκι
• Στρώματα (Stratus): επίπεδα νέφη σαν στρώματα
• Θύσανοι (Cirrus): λεπτά νέφη σαν ίνες

Χρησιμοποιούνται επίσης και τα προθέματα (ή καταλήξεις):

• Υψι- (Alto-): νέφη που βρίσκονται ψηλά
• Μελανο- (Nimbo-/-nimbus): μελανά, βροχοφόρα νέφη

Οι βασικές κατηγορίες μαζί με τα προθέματα μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους για να μας δώσουν τα πιο συνηθισμένα είδη νεφών:

Υψηλά (7-12 km)

Θύσανοι (Cirrus - Ci)

Μεμονωμένα δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη σημασία. Όταν είναι αυξημένα ενδέχεται να προηγούνται επερχόμενου μετώπου.

Αν πρόκειται για θερμό μέτωπο, απλώνονται σταδιακά σε θυσανοστρώματα τα οποία πυκνώνουν και κατέρχονται ως υψισωρείτες, υψιστρώματα και τέλος μελανοστρώματα που δίνουν βροχή.

Αν πρόκειται για ψυχρό μέτωπο, δημιουργούνται συνήθως μετά από απόσπαση από επερχόμενους μελανοσωρείτες.

Θυσανοσωρείτες (Cirrocumulus - Cc)

Νέφη με μικρό χρόνο ζωής.

Αν σχηματιστούν μαζί με θύσανους ή θυσανοστρώματα και τα νέφη απλώνονται σταδιακά στον ουρανό, συνήθως προμηνύουν βροχή τις επόμενες ώρες.

Αν είναι μικρά σε μέγεθος και έκταση, ενδεχομένως με μερικούς θύσανους, συνήθως αποτελούν ένδειξη διατήρησης της καλοκαιρίας.

Αν εμφανιστούν μετά από βροχή προμηνύουν βελτίωση.

Θυσανοστρώματα (Cirrostratus - Cs)

Πολύ λεπτά νέφη τα οποία συνήθως δημιουργούν άλω (halo) γύρω από τον ήλιο ή το φεγγάρι τα οποία φαίνονται ως υγροί δίσκοι. Αν σχηματιστούν μετά από θύσανους, προμηνύουν ενδεχόμενη άφιξη θερμού μετώπου και βροχής.

Μεσαία (2-7 km)

Υψιστρώματα (Altostratus - As)

Νέφη με πιο ανοιχτό χρώμα από τα μελανοστρώματα και πιο σκούρο από τα θυσανοστρώματα. Ο ήλιος τις περισσότερες φορές φαίνεται μέσα από αυτά ως θολή σφαίρα, εκτός αν είναι ιδιαίτερα πυκνά.

Από μόνα τους μπορεί να δώσουν ελαφριά βροχή. Όταν προηγούνται θερμού μετώπου πυκνώνουν σταδιακά σε μελανοστρώματα τα οποία δίνουν βροχή. Πιο σπάνια μπορεί να σχηματιστούν με την άφιξη ψυχρού μετώπου.

Υψισωρείτες (Altocumulus - Ac)

Είναι πιο μεγάλα και σκούρα από τους θυσανοσωρείτες και πιο μικρά από τους στρωματοσωρείτες. Συχνά προηγούνται θερμού μετώπου που εξασθαινεί. Αν έχουν κατακόρυφη ανάπτυξη (Altocumulus castellanus) προμηνύουν καταιγίδα.

Χαμηλά (έως 2 km)

Στρώματα (Stratus - St)

Αχνά, απλωμένα νέφη με χρώμα από λευκό έως γκρι σκούρο και σχήμα στρώματος. Ουσιαστικά αποτελούν νέφη ομίχλης, απλά όχι στο ύψος του εδάφους. Σχηματίζονται με την άνοδο πρωινής ομίχλης ή από την κίνηση ψυχρού αέρα σε χαμηλά υψόμετρα. Σπάνια δίνουν ελαφριά βροχή.

Σωρείτες (Cumulus - Cu)

Αφράτα νέφη που μοιάζουν με μπαμπάκι και στη βάση τους είναι επίπεδα. Αποτελούν ένδειξη καλοκαιρίας όταν είναι περιορισμένα και με μικρή κατακόρυφη ανάπτυξη. Διαφορετικά μπορεί να αναπτυχθούν σε μελανοσωρείτες με ό,τι αυτό συνεπάγεται!

Στρωματοσωρείτες (Stratocumulus - Sc)

Όπως λέει και το όνομά τους, το σχήμα τους αποτελεί έναν συνδυασμό στρωμάτων και σωρειτών. Είναι μεγαλύτερα από τους υψισωρείτες και σχηματίζονται πιο χαμηλά, ενώ συνήθως έχουν πιο σκούρο χρώμα.

Από μόνα τους μπορεί να δώσουν ελαφριά βροχή. Όταν προηγούνται επερχόμενου μετώπου, προμηνύουν καταιγίδες με κεραυνούς.

Κατακόρυφης ανάπτυξης

Μελανοστρώματα (Nimbostratus - Ns) (έως 7 km)

Πολυεπίπεδα πυκνά νέφη με μεγάλη κατακόρυφη ανάπτυξη και μελανό χρώμα που δίνουν σταθερή και έντονη βροχόπτωση μεγάλης διάρκειας.

Μελανοσωρείτες (Cumulonimbus - Cb) (έως 12 km)

Πολυεπίπεδα πυκνά νέφη με πολύ μεγάλη κατακόρυφη ανάπτυξη που σχετίζονται με την εκδήλωση βίαιων, αλλά σχετικά σύντομων, καταιγίδων με κεραυνούς και ανεμοστρόβιλους. Το σχήμα τους είναι σχεδόν πάντα κάτι τρομακτικό και θυμίζει πύργο, αμόνι ή ακόμα και πυρηνικό μανιτάρι. Σχηματίζονται συνήθως από τη βίαιη ανύψωση υγρών αέριων μαζών.

Κυκλώνες, αντικυκλώνες και μέτωπα

• Κυκλώνας δημιουργείται όταν θερμές και υγρές αέριες μάζες από τον ισημερινό έρχονται σε επαφή με ψυχρές και ξηρές αέριες μάζες από τους πόλους σχηματίζοντας ένα μέτωπο και αρχίζουν να περιστρέφονται γύρω από ένα σημείο χαμηλής πίεσης (συμβολίζεται με L) με φορά αντίθετη αυτής των δεικτών του ρολογιού (βόρειο ημισφαίριο). Ως αποτέλεσμα, οι ψυχρές αέριες μάζες εισχωρούν κάτω από τις θερμές, ανυψώνοντάς τες βίαια με αποτέλεσμα τη ψύξη τους.
• Σε έναν αντικυκλώνα αέριες μάζες κινούνται γύρω από ένα σημείο υψηλής πίεσης (συμβολίζεται με H) με φορά όμοια αυτής των δεικτών του ρολογιού (βόρειο ημισφαίριο). Διακρίνονται σε ψυχρούς που φέρνουν καθαρό και κρύο καιρό (“ήλιος με δόντια”) και σε θερμούς που φέρνουν εκτεταμένη καλοκαιρία.
• Θερμό μέτωπο δημιουργείται όταν θερμές αέριες μάζες αναρριχώνται πάνω σε ψυχρές. Συμβολίζεται με κόκκινη γραμμή και ημικύκλια.
• Ψυχρό μέτωπο δημιουργείται όταν ψυχρές αέριες μάζες εισχωρούν βίαια κάτω από θερμές και τις ανυψώνουν. Συμβολίζεται με μπλε γραμμή και τρίγωνα.
• Μέτωπο σύσφιξης είναι η επιφάνεια όπου θερμό και ψυχρό μέτωπο συναντώνται. Συμβολίζεται με γραμμή που έχει διαδοχικά ημικύκλια και τρίγωνα.
• Όταν πλησιάζει κυκλώνας στο σημείο που βρισκόμαστε, παρατηρούμε τον καιρό να αλλάζει σταδιακά ως εξής:
  • Άφιξη θυσάνων
  • Άφιση θυσανοστρωμάτων (πιο χαμηλά)
  • Άφιξη υψιστρωμάτων και σωρειτών (ακόμα πιο χαμηλά)
  • Άφιξη μελανοστρωμάτων και βροχής μεγάλης διάρκειας
  • Σύντομη περίοδος ηρεμίας εφόσον είμαστε ανάμεσα σε θερμό και ψυχρό μέτωπο (δεν τέμνουμε το μέτωπο σύσφιξης)
  • Άφιξη μελανοσωρειτών και εκδήλωση (συνήθως πρόσκαιρης) καταιγίδας με καταρρακτώδη βροχή, πιθανό χαλάζι και κεραυνούς
• Υπάρχουν δύο ειδών άνεμοι σε ένα κυκλώνα: οι χαμηλοί που κινούνται με τη φορά περιστροφής του κυκλώνα (αντίθετη της φοράς του ρολογιού για το βόρειο ημισφαίριο) και οι ψηλοί που καθορίζουν την κίνηση του συστήματος και πνέουν από δυτικά προς ανατολικά. Έτσι όταν πλησιάζει κυκλώνας στο σημείο που βρισκόμαστε, παρατηρούμε αρχικά νότιους ανέμους (άφιξη θερμού μετώπου) και έπειτα βόρειους (άφιξη ψυχρού μετώπου).

Ατμοσφαιρική πίεση

• Όσο κερδίζουμε (χάνουμε) ύψος, τόσο η πίεση μειώνεται (αυξάνεται).
• Ο μέσος ρυθμός μεταβολής της πίεσης είναι περίπου 1.33 mbar ανά 11 m υψομετρικής διαφοράς.
• Βοηθάει να σκεφτόμαστε ότι βρισκόμαστε στον πάτο μιας τεράστιας υποθετικής θάλασσας γεμάτης αέρα. Στον πάτο η πίεση είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι στην επιφάνεια διότι το βάρος της στήλης του αέρα που ασκείται σε δεδομένο εμβαδό είναι μεγαλύτερο.
• Ένας τρόπος για να δούμε αν ο καιρός βελτιώνεται ή επιδεινώνεται είναι με τη χρήση αλτίμετρου/βαρόμετρου. Μπορούμε να ρυθμίσουμε το αλτίμετρο το βράδυ στο σωστό υψόμετρο εφόσον είναι γνωστό (π.χ. καταφύγιο). Αν το πρωί δείχνει ότι χάσαμε (κερδίσαμε) ύψος (ενώ δεν έχουμε μετακινηθεί) με αντίστοιχη αύξηση (μείωση) της πίεσης, ο καιρός βελτιώνεται (επιδεινώνεται). Κάποια ρολόγια έχουν ενσωματωμένη τέτοια λειτουργία και προειδοποιούν για ενδεχόμενη καταιγίδα.

Πηγές

• Ορειβασία: Αναλυτικό Τεχνικό Εγχειρίδιο, Δ. Κάραλης - Α. Θεοδωρόπουλος, Εκδόσεις Ε.Ο.Σ. Αχαρνών, ISBN 9789608564497
• Τα νέφη στη Wikipedia: Cirrus, Cirrocumulus, Cirrostratus, Altostratus, Altocumulus, Stratus, Cumulus, Stratocumulus, Nimbostratus, Cumulonimbus

Στείλε το σχόλιό σου

• tags:
• greek
• instructional
• outdoors